Deense tussenwerpsels

Op de universiteit van Aarhus wordt al een paar jaar onderzoek gedaan naar het gebruik in de Deense spreektaal van woorden als nå, okay, ja, nej, mmm, jo, da, nu, øh, altså. Deze woordjes worden tussenwerpsels genoemd en vormen in de grammatica van de schrijftaal een onderklasse.

Op het eerste oog kleine, onbetekenende woordjes, in de spreektaal echter zijn het belangrijke woorden die bijdragen aan een goed verloop van het gesprek. Ze kunnen veel gevoelens uitdrukken, zoals: uitnodiging, afwijzing, ontevredenheid, verrassing, ongeloof, acceptatie, enthousiasme, nieuwsgierigheid, onbeschaamdneid, ongeduld.

In de spreektaal worden tussenwerpsels gebruikt om betekenis te benadrukken en om aan te geven wat we vinden van wat er gezegd is. Door de juiste intonatie, woordkeuze, kijkrichting en gebaren wordt de ander uitgenodigd in te stemmen, bij te vallen, te reageren.

Wat het woord uitdrukt is afhankelijk van de gebruikte intonatie, de lenget van de uitspraak en de plaats in de uitgesproken zin. Vaak is sprake van een veel gebruikte sociale code, die lastig is uit te leggen en aan te leren voor degene die niet met de taal is opgegroeid.

De universiteit van Aarhus wil via dit onderzoek komen tot een grammatica van de Deense spreektaal, want spreektaal is anders dan schrijftaal en kan dingen uitdrukken die niet kunnen in de shcrijftaal. De bestaande grammatica is gebaseerd op de shcrijftaal.

Door het analyseren van jarenlang ingezamelde gesprekken wordt geprobeerd betekenissen van de verschillende uitspraken van de woorden te achterhalen. Men wil met de resultaten het belang van spreektaal onderstrepen, op hetzelfde niveau brengen als de schrijftaal en aantonendat spreektaal verschilt van schrijftaal. Een bijkomend doel is om lesmateriaal te ontwikkelen en leraren nop te leiden. Zodoende moet het gemakkelijker worden om Deens te leren een ook om onderzoek te ondersteunen naar spraakontwikkeling van kinderen.

Enkele voorbeelden

De betekenis van 'nå'

De betekenis van nå kan worden omschreven als: Mijn informatie is nu veranderd, ik weet nu andere dingen. Naast deze kennisverandering geeft het ook aan wat je erbij voelt, het drukt een emotie uit, waarbij de intonatie en de lengte van de uitspraak van belang is.

Het juiste gebruik van 'nå' gebeurt onbewust en is voor degene die niet met het Deens is opgegroeid lastig te leren. København Sprogcenter, die cursussen Deens geeft aan buitenlanders, heeft de twaalf meest voorkomende betekenissen van 'nå' geinventariseerd.

Ook in andere talen worden woordjes als 'nå' gebruikt, zoals in het Engels 'oh', Fins 'ne niin' of 'ai', Russisch 'no', IJslands 'nu'.

Okay

'Okay' kan twee betekenissen uitdrukken afhankelijk van de uitspraak:
   'oookay': ik weet genoeg
   'okaayy': vertel meer

Hvad
'Hvad' (wat, vragend voornaamwoord) kent in het Deens vier verschillende uitspraken met ieder een eigen betekenis.

'Hva': is vragend zoals in het Nederlands: Wat doe je?
'Hvar': staat op zich, dus niet in een zin; geeft aan: ik heb je niet verstaan, niet begrepen.
'Hvad': als beide hierboven, maar met meer nadruk en sceptischer.
'Hvae': in schrijftaal: Hvad, skal vi gå nu? In het Nederlands: Nou, zullen we gaan?

Bron: Politiken/Lotte Thorsen, 12-06-2021
Zie ook samtalegrammatik.dk voor de resultaten tot nu toe.

Jan Baptist, 25-01-2023