Drie
scheepswrakken in de Oostzee
In het najaar van 2022 tijdens
een expeditie op de Oostzee ontdekt een team van het Sea War Museum
in Thyborøn in Denemarken drie scheepswrakken uit de 16e en 17e
eeuw, waaronder een Nederlands schip. De schepen verkeren in een
uitzonderlijk goede staat, dankzij de omstandigheden in dit deel van
de Oostzee, 25 zeemijlen te oosten van het Zweedse eiland Gotland.
Het is er 150 meter diep, het water op die diepte bevat weinig
zuurstof en is ongeschikt voor veel vissoorten, waardoor er geen
visserij plaatsvindt die met sleepnetten wrakken kapot trekt. Het is
ook geen geschikte leefomgeving voor paalwormen die het hout
aanvreten. IJzer echter roest en daar waar planken met
ijzeren spijkers wearen vastgezet zijn de spijkers verdwenen en liggen
de planken los. Veel houtwerk is met houten verbindingen vastgezet en
daardoor zijn de schepen nog in goede staat.
Met een onderwaterrobot voorzien van een camera zijn
duizenden opnames gemaakt van de drie schepen en daaruit bleek dat de
wrakken rechtop op de zeebodem lagen alsof ze zojuist waren verlaten.
Uit de opnames blijkt dat het gaat om een galjas, een Nederlandse
galjoot en een jacht.
De galjas
Het scheepstype galjas was in de 17e en 18e op de Noord- en Oostzee in
gebruik als handelsvaartuig. De gevonden galjas wordt gedateerd in de
18e eeuw. Het blijkt kanonnen aan boord te hebben. Het grootste deel
van het schip is nog intact, alleen bij de achterspiegel zijn planken
weggevallen. Daar zijn de ijzeren spijkers weggeroest en het is
mogelijk de achterkajuit binnen te kijken.
De zeilen en het touwwerk zijn grotendeel verteerd, maar veel onderdelen
zijn nog intact, zoals het roer, twee handbediende pompen, ook de boegspriet
zit nog op zijn plek. De grote mast en de bezaanmast liggen op het dek, waar
zich ook een intacte sloep bevindt naast een deklast van houten planken.
Twee grote ijzeren ankers liggen op de zeebodem naast het schip, een kleiner
anker zit nog op zijn plek aan stuurboordzijde. Aan de voorsteven onder de
boegspriet zit een uit hout gesneden drakenkop. Op het achterdek staan aan
stuurboord drie kanonnen en aan bakboord twee.
Waarom het schip is gezonken is niet te zeggen, maar het lijkt erop dat het
schip slagzij heeft gemaakt naar bakboord, om welke reden dan ook.
De galjoot
Het scheepstype galjoot was een vrachtschip dat in de loop van de 17e eeuw
opkwam voor gebruik op de Noord- en Oostzee. Het was van oorsprong een
Nederlands scheepstype en werd naast vrachtschip ook gebruikt voor de
walvisvangst in de Noordelijke ijszee.
De gezonken galjoot is naar alle waarschijnlijkheid Nederlands. Het schip is
25 meter lang en de opbouw van het schip is typisch voor de 17e, 18e eeuw.
Het schip is goed bewaard gebleven, behalve wat zeilen en touwwerk betreft,
de ijzeren spijkers zijn weggeroest. Veel is nog intact, zo staat de
bezaanmast van 16, 17 meter nog fier overeind. De ankers hangen nog op hun
plek, twee aan bakboord en een aan stuurboord. Bovenop het nog intacte roer
bevindt zich een uit hout gesneden mannenhoofd met een helm op, waarop een
vogel staat.
De jacht
De jacht is een boottype uit de 17e eeuw en was bedoeld voor
personenvervoer, deed dienst als veerboot of werd gebruikt voor de
communicatie tussen de schepen in een oorlogsvloot. De bemanning bestond uit
3-4 personen.
Het gevonden wrak is 16-17 meter lang en de herkomst is op dit moment niet
duidelijk. Ook hier zijn zeilen en touwwerk verdwenen en hangen twee ankers
nog op hun plaats. Veel houtwerk is intact, zoals het roer. Op het roer een
uit hout gesneden mannenhoofd met helm en vederbos.
De drie wrakken worden beschouwd als wereldcultuurerfgoed en mogen daarom
niet beschadigd worden. Dat betekent dat er geen pogingen worden ondernomen
om de wrakken te lichten. Dat zou tot beschadiging kunnen leiden en is
trouwens enorm prijzig, zowel het lichten als het conserveren. Wat de lading
van de schepen betreft: het openen van de dekluiken kan ook tot beschadiging
leiden. Op een later tijdstip wil men proberen de onderwaterrobot het ruim
in te sturen om daat opnames te maken in 3D. De reeds gemaakte opnames
geven, aldus het onderzoeksteam, een goed beeld van de drie wrakken, zowel
op papier als op een beeldscherm.
Bron: www.seawarmuseum.dk, december 2022, auteur Christian Lemee.
Jan Baptist, april 2023